Emaille als kunstuiting (in tegenstelling tot industrieel emaille van bijv. potten of badkuipen)

Emaille is een glaslaag die door middel van verhitting aangebracht wordt op metaal. Het is in de loop der eeuwen op zeer uiteenlopende manieren gebruikt en is zeer duurzaam. De kleuren zijn rijk en worden niet schadelijk beïnvloed door de inwerking van licht en lucht.

De emailleerkunst levert bijzonder fraaie eindproducten op met een ongekend lange levensduur. Al ver voor onze jaartelling werd emaille gebruikt om bronzen voorwerpen te versieren, deze voorwerpen komen bij opgravingen aan het licht en zijn in diverse musea in Nederland te bezichtigen. Emaille wordt gebruikt als versieringstechniek door edelsmeden en als zelfstandige creatieve kunstuiting door de kunstenaars.

DE TECHNIEK VAN HET EMAILLEREN

Emaille kan op de volgende metalen worden toegepast: koper, zilver, goud, staal en roestvast staal. Meestal zal door kunstenaars gebruik gemaakt worden van koper en door de edelsmeden de edelmetalen zilver of goud. Voor zowel staal als RVS is een speciale hechtlaag benodigd om emailleren mogelijk te maken. Er zijn vele soorten emaille in de handel, aangepast aan de eigenschappen van het gebruikte metaal.
Het emaillepoeder wordt op het gekozen voorwerp aangebracht met een spatel of penseel,
door strooien, spuiten of dompelen, afhankelijk van de vorm en aard van het voorwerp. Daarna wordt het emaille op het voorwerp ingebrand bij een temperatuur die, afhankelijk van de gebruikte emaillesoort, kan variëren tussen 690-880°C. Ongeacht welke methode wordt toegepast zal er vrij veel experimenteren aan vooraf gaan. Dit is tevens de uitdagende kant van emailleren: je bent nooit volleerd. Emailleren boeit vanaf het simpelste beginners-stuk tot de perfecte resultaten van de enkeling.

ENKELE KLASSIEKE TECHNIEKEN

Email-Cloisonné (letterlijk: omheind veld.) De cloisonné techniek werd reeds toegepast in de 5e eeuw voor Christus. Het is een vorm van emailleren waarbij men geplet draad in bepaalde motieven of figuren op een metalen ondergrond bevestigt. De tussenruimten worden met verschillende kleuren emaillepoeder bedekt. Het geplette draad voorkomt dat tijdens het verhitten van het emaille de kleuren in elkaar overvloeien. Elke kleur is dus opgesloten in zijn eigen cel.

Email-champlevé (letterlijk: verheven veld) Voor deze techniek wordt meestal een dikkere plaat van rood koper, zilver of brons gebruikt dan bij de andere technieken. Met een steker of burijn (dat is een kleine, dunne, licht afgeronde speciaal voor dit doel gemaakte handzame steekbeitel) worden, volgens een vooraf gemaakte tekening, holten in de plaat gestoken of met behulp van zuren geëtst. Deze holten worden opgevuld met verschillende kleuren emailles. De techniek van het uithollen van de plaat was zeer moeilijk totdat men de techniek van het frezen onder de knie kreeg. Ook kan men tegenwoordig gemakkelijk mallen maken, zodat de gewenste plaat kan worden gegoten.

Email Peint (Schilderemaille) Toen men er eenmaal in geslaagd was om glassoorten te vervaardigen die een gelijk krimppercentage vertoonden als het onderliggende metaal, ontwikkelde zich de kunst van het schilderen met emaille.
Na het opbrengen en glad branden van een kleurloos emaille op een metalen plaat wordt op deze ondergrond met penseel schilderemaille opgebracht. Deze schilderemaille is zo fijn dat er a.h.w. mee kan worden geaquarelleerd.

Email en ronde bosse (letterlijk: emaille in hoog reliëf) In de vijftiende eeuw komt deze techniek op. Tot dan toe was men alleen in staat op vlakke platen te emailleren. Op holle, bolle en verticale vlakken ging het niet, daar men toen nog geen bindmiddel tot zijn beschikking had dat geen verbrandingsresten in het emaille achter liet. In de middeleeuwen ontdekten Fransen dat dit met het sap van kwetsenpitten uitstekend ging. Tegenwoordig gebruikt men tragacanthgom of andere middelen.

Email Grisaille (letterlijk: eentonig) Hierbij wordt de plaat geheel met een dekkende zwarte emaille goed glad gebrand. Op deze zwarte ondergrond wordt met een fijne witte emaille het motief geschilderd en herhaaldelijk gebrand, waarbij steeds het wit enigszins in het zwart wegzinkt. Door steeds de lichtere gedeelten weer te schilderen en te branden zijn er vele grijstinten te verkrijgen.

Email Plique à Jour (Venster-emaille) Venster-emaille (plique à jour) neemt bij de verschillende emailleertechnieken een afzonderlijke plaats in. Men kijkt door venster emaille als door een glas in lood raam. Vensteremaille is cloisonné zonder metalen bodem en is op verschillende manieren te realiseren, b.v. door het motief uit te zagen uit een koper- of zilverplaat van ± 1 mm dik. De gaten in de plaat mogen niet groter dan ± 1 cm2 zijn. Of door het motief in zilverdraadjes op een ondergrond van mica of dunne koperfolie .te leggen. Met transparante natte emaille worden deze ruimtes gevuld en gebrand totdat het naar tevredenheid is, waarna de ondergrond verwijderd wordt. Als er koperfolie is gebruikt wordt dit weggeëtst.

In de onderstaande teksten wordt er meer in detail op  emailleertechnieken ingegaan.