Emaille op gietijzer / staal
Anders dan anders: emaille op gietijzer en emaille op staal
Inleiding
Door mijn werk bij de Hoogovens, nu bekend onder de naam Corus, is mijn interesse ontstaan in kunst uit gietijzer en staal. Omdat het bedrijf ook staal levert aan bedrijven die geemailleerde producten fabriceren, is emailleren een belangrijk begrip binnen die interesse geworden. Er waren immers in de 19e eeuw al veel ijzergieterijen, die het emailleren toepasten voor onder andere kachels, fornuizen en pannen. In geringe mate maakten ze tevens mooie kunstvoorwerpen die zich leenden voor emailleren.
In de 20ste eeuw is veelal het gietijzer vervangen door plaatstaal en zien we bovengenoemde producten maken uit staal. Het emailleren ervan is gebleven. Gietijzer laat zich zeer goed emailleren. Plaatstaal vergt echter meer aandacht. Er moeten bepaalde elementen in zijn opgenomen wil het emailleerproces goed verlopen. Maar dat bleek snel mogelijk en de mogelijkheden blijken onbeperkt. Kwaliteiten als Vitrostaal en tegenwoordig Ymvit vinden gretig aftrek.
Peter Lipp (1902-1975)
Hij, Peter Lipp, werd in Duitsland als modelleur en beeldhouwer de bedrijfsleider van de ijzergieterij Gleiwitz in 1924, waar hij onder anderen de beelden maakte van een ijzergieter en de badende dame. Verder kwamen indrukwekkende plaketten en medailles van zijn hand. In 1947 veranderde hij van werkplek: hij ging naar de inmiddels opgerichte kunstgieterij van Buderus in Hirzenhain, Hessen. In de catalogus, gedateerd 1953, staan veel kunstvoorwerpen van zijn hand. Een deel daarvan voorzien van emaille of zelfs van “Zellenemail”, cloisonné! Normaal gesproken worden bij cloisonné de dammetjes van de cellen op het voorwerp gesoldeerd, bij het gietijzer werden deze meteen meegegoten. Zeer dunwandig en daarom zeer fraai. Een gereed gekomen gietstukje werd eerst vlak geslepen voordat het te smelten emaille werd aangebracht. Door het vervolgens opnieuw verhitten kreeg het gietijzer een mooie, zwarte finish, die goed contrasteerde met de heldere kleuren van het emaille.
Enkele voorwerpen van de hand van Peter Lipp,bij Buderus gegoten:vier stadswapenschalen, een sigarettendoos en eenvijfdelige bureauset.
(Collectie Rob Meijer)
Een klok, een grote en een kleine schaal, een vaas, een lotingsstuk Schaaktoernooi en vier jubileumschaaltjes van Richard Braun.
(Collectie Stichting Industrieel Erfgoed Hoogovens)
Richard Braun (1922-1988)
De in Loenersloot woonachtige edelsmid Richard Braun maakte, naast geëmailleerde sieraden, medio 1966 enkele kunstwerken door op staalplaat, met emaille, abstracte motieven aan te brengen. Hij vroeg zich in die tijd af, waar dit staal vandaan zou komen.
De groothandel informeerde hem hierover: Hoogovens IJmuiden.
Naast artistiek inzicht zag hij ook wel wat in zaken doen. Terug naar de bron dus. Er vonden gesprekken plaats tussen hem en de afdeling Public Relations. In augustus 1967 viel de beslissing: het bedrijf bestelde voor het 50-jarig jubileum in september 1968 geëmailleerde bonbonsschaaltjes. Voor iedere werknemer en gepensioneerde één! Was er eerst sprake van 18.000 schaaltjes, het werden er uiteindelijk 25.000. Enigszins ovaal van vorm, 20×14 cm, uit warmgewalst Vitrostaal, 1 mm dik. Hij liet zich inspireren door het bedrijf en koos voor zo’n 85 verschillende tekeningen met 9 verschillende hoofdkleuren als achtergrond. Een aantal zelfde ontwerpen maakte hij met verschillende achtergrondkleur, waardoor wij er nu 154 verschillende kennen.
De tekeningen werden met behulp van sjablonen door zijn vrouw Carla op zolder aangebracht, de dagproductie ging met de lift omlaag en Richard voorzag ze vervolgens door scraffito van extra accenten, vlak voordat ze de oven ingingen. Tevens kreeg hij medio september de opdracht van de Cementfabriek IJmuiden (CEMIJ) een kunstwerk te vervaardigen, dat als geschenk aan Hoogovens overhandigd is op 18 december! Het is geplaatst in het toen nieuwe Hoofdkantoor 2. Vele jaren maakte hij uit hetzelfde materiaal schitterende grote schalen, kleine schalen, panelen en vazen. Hij mocht in de jaren 1968 en 1972 de lotingsstukken voor het Schaaktoernooi vervaardigen en in 1969 en 1973 prijzen voor het fanfare concours Klaroen in Heemskerk.
Door zijn verhuizing naar Woold bij Winterswijk zijn daar van zijn hand zeer veel deurknoppen aan winkeldeuren te vinden. Deze zijn overigens gemaakt van het meer gebruikelijke koper.
Rob Meijer juli 2003