Drie-dimensionaal Emailleren
Inleiding
Koper is een fijn materiaal om wat groot drie-dimensionaal werk mee te maken. Zilver is daarvoor eigenlijk te duur, om van goud maar niet te spreken. Het liefst werk ik met zelfgemaakte vormen uit 0,8 tot 1 mm dik koperplaat. Tijdens het bewerken van het koper kan je al bedenken welke kleuren je wilt gebruiken, en in welke volgorde, hoe wil je de onderdelen in de oven schuiven, e.d.
Het is van belang dat het hele object vóór het emailleren klaar is. Het moet makkelijk in en uit elkaar kunnen, het soldeerwerk moet met het hardste zilversoldeer gedaan zijn opdat de soldeer naden bij het emailleren door de hitte niet weer los laten. Ook kan men na het emailleren niet meer aan het metaal buigen, vijlen of goed solderen.
Mijn object is geïnspireerd op een zaaddoos, die ik in mijn tuin vond. Het bestaat uit 5 bladeren met een bol in het midden. De bladeren worden bij elkaar gehouden door een kleine basis, waarop ik klinknagels soldeerde, die in gaten in de bladeren passen. Bol en basis met bladeren worden door een schroef op elkaar gezet. Voor het vormen van de onderdelen verwijs ik naar de metaal bewerkings boekjes. De bol bestaat uit 2 helften die op elkaar gesoldeerd worden. Ook de zelf getapte koperen moer is op de onderkant van de bol gesoldeerd. Het gat dient tegelijk als ontluchting van de bol bij het verhitten en weer afkoelen later bij het emailleren.
Bij het emailleren van een bol bestaat het risico dat op de soldeernaad het emaille er af springt, vooral als het metaal bij deze naad niet perfect op elkaar aansluit en er een brede naad ontstaat. In mijn ontwerp heb ik daarmee rekening gehouden. Deze naad zit diep tussen de bladeren, en oneffenheden zijn daar nauwelijks te zien.
Beter is het om een bol in twee helften te emailleren, dus als een soort doosje. Bij het opwarmen en afkoelen zijn er dan geen luchtstromen die zich door kleine gaatjes persen. Bovendien kunnen de randen dan versterkt worden met een opgesoldeerde rand. Te denken valt bijv. aan een ei, dat open en dicht kan.
Zal mijn bol problemen geven, de bladeren zullen veel makkelijker te emailleren zijn, omdat die alleen maar bestaan uit welvingen. De voorbereiding vergt veel aandacht en moet goed doordacht zijn voor men begint met emailleren.
Het makkelijkst is de strooitechniek te gebruiken. We nemen dan een speciale lijm, tragacantgom, die al of niet aangemaakt te koop is. Het is een dunne, stroopachtige substantie, die het emaillepoeder op het voorwerp vasthoudt tot de temperatuur waarop het emaille begint te smelten en vast gaat zitten op de metalen ondergrond. Deze lijm verbrandt restloos en laat dus geen verontreinigingen achter. Je kunt ook een papje maken van lijm, gedemineraliseerd water en emaillepoeder. Maar het is heel lastig dat egaal op sterk gebogen vormen aan te brengen zonder lopers en bobbels.
Ik reinig de koperen onderdelen in een vitrex oplossing, je kunt ook verdund salpeterzuur nemen, en schuur ze daarna glanzend met vim zonder chloor. Daarna bestrijk ik één voor één de achterkanten van de bladeren en zeef er kleurloos emaille op. Dan klem ik ze voorzichtig in een tangetje en geef de voorkant dezelfde behandeling.
Na droging gaan ze na elkaar op een drievoetje voorzichtig in de oven. In een paar minuten is het emaille gesmolten. Ik haal ze meteen uit de oven en laat ze rustig afkoelen.
De geoxydeerde randjes en de plekken die ik te dun gestrooid had moet ik blinkend schuren met een diamantvijltje. Daarna herhaal ik boven beschreven handelingen, zodat het kleurloze emaille gaaf op mijn bladeren ligt. Ze zijn nu roodachtig beige, en soms zie ik de sprankeling van het metaal.
De buitenkant van de bladeren wil ik transparant groen maken. Ik lijm en strooi alleen de buitenkant van de vijf bladeren zo egaal mogelijk met transparant groen. Maar door de welvingen heeft het emaille toch de neiging wat naar de diepte te zakken. Als ik ze uit de oven haal blijken er aanzienlijke kleurverschillen te zijn. Dus weer de randen schoon schuren en nogmaals met groen bewerken, op de lichtere plaatsen iets meer emaille, op de sterker gekleurde plekken wat minder. Na het branden vind ik de kleur nog erg onregelmatig en wat saai. Daarom neem ik een lichter opaak, niet transparant groen. Strooi dit op de randen dikker dan in het midden. Door het branden krijg je een speels effect van lichter groen en donkerder groen, waar doorheen nog wat licht via het metaal speelt. Ik ben tevreden.
Ook deze ronde gaat twee maal.
De basis krijgt dezelfde kleuren als de buitenkant van de bladeren.
Nu begin ik met de bol. Door een schroef in het gat te draaien heb ik houvast en kan de bol in één keer lijmen en bestrooien. Twee maal branden met transparant emaille, de eerste keer de hele bol en de tweede keer de minder goede plekken. Daarna transparant robijnrood. Het is een heel gedoe mijn bol op het triangeltje te krijgen zonder het gestrooide emaille te beschadigen. Het schroefje zit op de onderkant, die weliswaar niet zo belangrijk is, maar hij moet er uit omdat het gaatje open moet zijn voor de ontluchting tijdens de verhitting en afkoeling. Ik heb niet goed nagedacht en zit nu met een onverwacht probleempje. Maar het lukt, en als ik mijn bol afgekoeld op mijn tafel heb staan zit er een goede kleur op van een rijpe zaaddoos.
Voorzichtig zet ik het geheel in elkaar. Hoeveel is het metaal door het vele verhitten en afkoelen vervormd, hoe combineren de kleuren? Het past gelukkig nog goed, al moet ik de gaatjes in de bladeren wat passender vijlen. Mijn vijltje wordt er wel wat bot van door het vijlen van het harde glazuur.
Het resultaat ziet u op bijgaande foto.
Sylvia Tabingh Suermondt-Korff
